Nóng lạnh
Bitcoin
(Một ấn bản có biên tập của
bài này đã đăng trên Tuổi Trẻ)
Dù dè dặt cảnh giác hay hăm
hở tìm cách tận dụng một xu hướng mới, người ta phải tìm hiểu về đồng tiền ảo
Bitcoin trước khi có thể đưa ra những quyết định đúng đắn.
Nói gì thì nói cựu chủ tịch Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed)
Alan Greenspan vẫn là người có những phát biểu làm chao đảo thị trường. Tuần
trước ông tuyên bố đồng tiền ảo Bitcoin chỉ là một dạng bong bóng vì bản thân nó
không có một giá trị nội tại nào cả. Tuyên bố này (kèm với lệnh cấm của ngân
hàng trung ương Trung Quốc không cho hệ thống ngân hàng nước này giao dịch bằng
Bitcoin) đã làm giá đồng tiền này lao dốc không phanh, từ đỉnh cao 1.216 USD/1
Bitcoin xuống còn 576 USD/1 Bitcoin vào ngày 7-12-2013. Nhưng Bitcoin là gì, ai
đẻ ra nó, nó hoạt động ra sao, tương lai nó như thế nào?
Nhu cầu phải có đồng tiền ảo
Nhu cầu có một đồng tiền để giao dịch trên Internet là
không thể tránh được. Trong thế giới thật, người ta chỉ cần cầm tờ giấy bạc ra
chợ mua bất kỳ món gì mình cần mà đâu phải tiết lộ danh tính hay nhờ một bên thứ
ba làm trung gian. Thế nhưng trong khi thế giới chuyển dần sang giao dịch qua
mạng, việc thanh toán qua Internet không dễ như trong thế giới thật: phải dùng
các phương tiện trung gian như thẻ tín dụng, chuyển khoản, Paypal... tức thế
giới ảo đi sau thế giới thật trong phương diện thanh toán. Nếu so sánh việc gởi
email trong thế giới ảo và gởi thư bằng đường bưu điện trong thế giới thật khác
nhau ra sao thì mới thấy đáng ngạc nhiên là việc thanh toán điện tử vẫn chưa
được một phần dễ dàng như trong đời sống thật. Vì thế trước sau gì cũng phải có
đồng tiền ảo, không Bitcoin thì đồng tiền khác.
Ngoài ra còn có những nhu cầu đa dạng khác cho một đồng
tiền như Bitcoin. Với giới tham gia phong trào chống đối Phố Wall, họ nghĩ một
đồng tiền ảo, không phụ thuộc vào một ngân hàng trung ương nào, không phải qua
trung gian của hệ thống tài chính-ngân hàng mà họ cho là đã quá tham lam, chính
là phương tiện giúp họ triệt tiêu ảnh hưởng của giới tài phiệt lên cuộc sống của
người dân bình thường.
Với giới nhà giàu mới nổi ở Trung Quốc nhu cầu chuyển dịch
tài sản ra nước ngoài mà không chịu sự kiểm soát của nhà nước là rất lớn. Ngoài
ra nhu cầu tiền ảo, tức là loại tiền mà khi giao dịch không để lại dấu vết cũng
rất lớn đối với dân làm ăn phi pháp như buôn bán ma túy, tân dược trái phép, cờ
bạc, rửa tiền... Đồng Bitcoin ra đời và phát triển nhanh chóng cũng do cái nhu
cầu đa dạng này cộng với bối cảnh khủng hoảng tài chính toàn cầu trong năm năm
nay làm lòng tin vào hệ thống tài chính truyền thống đang bị bào mòn.
Cơ chế hoạt động
Đầu tiên người dùng phải có chiếc ví Bitcoin (Bitcoin
Wallet), bằng cách tải những phần mềm tạo ra nó từ một số trang web chuyên làm
dịch vụ này. Mỗi ví Bitcoin có một địa chỉ riêng là một chuỗi số và chữ (ví dụ:
13vxz4E7ieSRdjT5Z12hv4UYWd6PQ3MRVh). Đồng Bitcoin sẽ được gởi vào ví theo địa
chỉ này. Có hai dạng phần mềm tạo ra ví Bitcoin: loại tải hết về máy tính để bàn
và loại ví để trên mạng. Loại đầu thì rất mất thời gian để tải về máy (có khi
phải cả ngày) như chương trình Bitcoin QT. Loại sau thì nhẹ hơn, đăng ký thì có
liền (như đăng ký tại Blockchain.info) nhưng nên nhớ lúc đó tiền Bitcoin của bạn
sẽ lơ lửng trên mạng, cũng có thể mất như chơi. Hiện nay cũng đã có loại ví cho
máy điện thoại di động như iPhone hay Android tải về như một app.
Sau khi có ví rồi thì bạn có thể vào các trang giao dịch
Bitcoin để mua bitcoin đem về bỏ vào ví và như thế bạn được xem là đã tham gia
vào cộng đồng Bitcoin. Thường thì mua Bitcoin bằng chuyển khoản, thẻ tín dụng
hay trả trực tiếp bằng tiền mặt. Sau đó bạn cứ giao dịch mua bán hàng hóa hay
dịch vụ và thanh toán bằng Bitcoin. Thoạt tiên giao dịch được xem là chưa xác
nhận. Cứ mỗi 10 phút mọi giao dịch sẽ được cập nhật vào sổ cái và lúc đó mới
được dán nhãn là đã xác nhận.
Có người thắc mắc, 1 Bitcoin nay đã có giá trên 1.000 đô-la
Mỹ, vậy làm sao dùng nó để giao dịch mua bán những món hàng nhỏ? Cũng giống tiền
thật, 1 Bitcoin được chia thành 100 decibitcoin, rồi centibitcoin,
millibitcoin... và đơn vị nhỏ nhất là 1 satoshi (= 0,00000001). Nếu đồng đô-la
Mỹ được ký hiệu thành USD, đồng tiền Việt thành VND thì Bitcoin được ký hiệu
thành BTC.
Ví dụ nhân vật A (có ví với địa chỉ AAAAA) muốn trả cho
nhân vật B (có ví với địa chỉ BBBBB) 0,005 Bitcoin để mua một món gì đó. A sẽ
bấm trả cho B qua phần mềm, hệ thống sẽ xác nhận và “sổ cái” ghi nhận nay ví A
giảm đi 0,005 Bitcoin, B có thêm 0,005 Bitcoin. B hoàn toàn có thể không biết A
là ai vì A có khả năng tạo ra rất nhiều địa chỉ để giao nhận
Bitcoin.
Bộ máy đằng
sau
Câu hỏi đặt ra: nếu Bitcoin chỉ là một dãy chữ và số như
thế, lấy gì đảm bảo cho các giao dịch, lấy gì đảm bảo một người nào đó cứ lấy
cái dãy chữ và số đó, đi mua hàng khắp nơi, bất kể số tiền có trong ví đã tiêu
hết?
Trả lời câu hỏi này chính là hiểu được cơ chế hoạt động của
Bitcoin. Mỗi khi có giao dịch xảy ra, thay vì dựa vào một bên thứ ba làm trung
gian như một ngân hàng hay nơi phát hành thẻ tín dụng ghi lại giao dịch, cộng
đồng Bitcoin quy định, thông tin về giao dịch đó sẽ được ghi vào một cuốn sổ cái
mà bất kỳ ai trong cộng đồng này đều phải giữ một bản. Thông tin đó cũng được
gán vào phần cuối của dãy chữ và số nói trên, cho biết chủ nhân nó đã tiêu bao
nhiêu Bitcoin, giờ còn lại bao nhiêu, tất cả đều công khai cho mọi người biết.
Ghi như thế thì chẳng mấy chốc cuốn sổ cái (mà từ chuyên
môn gọi là block chain) sẽ lớn dần lên (hiện nay đã lên đến 11GB, lần đầu tải về
máy mất cả ngày trời). Nhưng câu hỏi tiếp theo là ai được phân công ghi sổ cái
bởi không lẽ ai cũng ghi hết thì thông tin sẽ rất lộn xộn. Trả lời câu này chính
là hiểu được cơ chế sinh ra Bitcoin. Người ta quy định, cộng đồng Bitcoin sẽ đua
nhau giành lấy quyền được ghi các giao dịch vào sổ cái, cứ 10 phút cập nhật một
lần. Để cái quyền này không phải ai cũng giành được, người ta sẽ gán với việc
cập nhật sổ cái những thuật toán ngày càng phức tạp, muốn giải nó phải dùng
những máy tính ngày càng mạnh. Các bài toán này liên tục được nâng độ khó, sao
cho việc giải cần thời gian chừng 10 phút đúng như quy định về thời gian cập
nhật. Ai giành được quyền cập nhật thì sẽ được thưởng, thời điểm hiện nay là 25
Bitcoin. Quá trình này được ví von là “khai mỏ” (hay “đào” – mining)
Bitcoin.
Lúc Bitcoin mới ra đời vào ngày 3-1-2009, phần thưởng là
50 Bitcoin. Và để thị trường khỏi lạm phát Bitcoin, người ta cũng quy định cứ
sau 210.000 lần cập nhật sổ cái thì số Bitcoin được thưởng sẽ cắt còn một nửa
nên bây giờ chỉ còn 25 đơn vị. Dự tính đến năm 2017, số Bitcoin phát sinh mỗi 10
phút chỉ còn 12,5 và đến năm 2140 con số thưởng sẽ bằng không, lúc đó số lượng
Bitcoin đạt đỉnh của nó là 21 triệu đơn vị. Cho đến nay đã có khoảng 12 triệu
Bitcoin ra đời theo kiểu này.
Nhưng ai quy định như thế?
Câu hỏi tiếp theo mà chắc chắn sẽ nảy sinh khi đọc đến đây
là ai đưa ra những quy định nói ở trên. Một nhân vật bí ẩn tên là Satoshi
Nakamoto chính là người đầu tiên đưa ra những quy tắc chi phối hoạt động của
đồng tiền ảo Bitcoin trong một công trình nghiên cứu công bố ngày 1-11-2008. Mặc
dù sau này cộng đồng sử dụng Bitcoin đã cùng thống nhất thêm nhiều lớp quy định
mới, công trình của Satoshi đặt nền tảng cho Bitcoin nên ông được xem là cha đẻ
của đồng tiền ảo này.
Và như để thêm sự ly kỳ cho đồng tiền ảo, số phận của nhân
vật Satoshi này cũng biến ảo không kém. Trước hết chưa ai từng gặp mặt ông này
cho nên nhiều người nay cho rằng đây chỉ là một cái tên ảo, đại diện cho cả một
nhóm người, có thể thuộc một tập đoàn nào đó hay thậm chí của cơ quan tình báo
một nước nào đó. Theo thông tin của trang Bitcoin Wiki, Satoshi tự miêu tả mình
37 tuổi (năm 2008), độc thân, sống ở Nhật Bản. Phân tích các bài viết của nhân
vật này, người ta cho rằng đây là một người gốc Anh (vì dùng tiếng Anh của người
Anh) nhưng sống ở Mỹ (vì cách đánh vần lại theo kiểu Mỹ và giờ ngưng hoạt động
trùng khớp với giờ đi ngủ của dân miền Đông nước Mỹ). Phân tích phần mềm Satoshi
viết, nhiều người cho rằng đây là một nhân vật trong giới nghiên cứu học thuật
nhưng thiếu kinh nghiệm thực tiễn. Động cơ của Satoshi khi cho ra đời Bitcoin rõ
ràng không phải vì lợi nhuận (bởi vì sau đó vào cuối năm 2010 ông đã biến mất
hoàn toàn, không để lại một dấu vết nào); động cơ của ông là chống lại việc kiểm
soát Internet, kiểm soát hệ thống ngân hàng, phản đối việc dùng tiền đóng thuế
của dân để cứu ngân hàng...
Đã có nhiều tờ báo cất công điều tra xem nhân vật này thật
sự là ai; cũng có nhiều bài báo công phu ra đời, chỉ đích danh người này người
kia. Nhưng cho đến nay chưa có ai thành công trong việc xác định danh tính thật
của Satoshi. Có lẽ sự bí ẩn của cha đẻ Bitcoin đã tô điểm thêm cho sự lôi cuốn
của đồng tiền ảo này. Dù sao Satoshi cũng đã được vinh danh khi tên ông được
dùng để đặt cho đơn vị Bitcoin nhỏ nhất: 1 satoshi bằng 0.00000001 BTC.
Tiền điện trong khai thác
Bitcoin
Như đã nói ở trên, cộng đồng tin học sử dụng những dàn máy
ngày càng mạnh để “khai mỏ” Bitcoin, tức tham gia quá trình cập nhật thông tin
giao dịch của Bitcoin vào sổ cái và giải các bài toán đặt ra để được thưởng
Bitcoin. Chính vì sự nóng sốt của đồng tiền ảo này mà ngày càng có nhiều người
tham gia, với máy móc ngày càng mạnh. Năng lực tính toán của tất cả các máy tham
gia chuyện này nay đã gấp 100 lần 500 siêu máy tính mạnh nhất thế giới.
Từ đó một vấn đề đặt ra là liệu tiền điện chạy máy có khi
nào cao hơn tiền thu về? Theo số liệu thống kê trên trang BlockChain.info, vào
tháng 4-2013 khi mỗi Bitcoin có giá chừng 100 đô-la, toàn bộ lượng điện tiêu thụ
bởi các máy khai thác Bitcoin đã lên đến 1.000 megawatts giờ/ngày, đủ điện cho
31.000 hộ gia đình ở Mỹ xài, trị giá lên đến 150.000 đô-la. Ngày 4-12, con số
này lên đến 105.000 megawatt giờ/ngày, tức tốn chừng 15,8 triệu đô-la tiền điện.
Vậy 24 tiếng vừa qua, người ta “đào” được 4.800 bitcoin, hóa ra mỗi đồng bitcoin
tốn đến gần 3.300 đô-la tiền điện? So với giá Bitcoin ngày đó là 1.146 đô-la thì
“khai thác”mỗi đồng Bitcoin, dân đào mỏ lỗ trên 2.000 đô-la! Thật ra con số này
chia đều cho hàng trăm ngàn người tham gia khai mỏ, nhiều người xem nó như trò
tiêu khiển, nhiều nơi chạy máy chủ yếu dùng vào mục đích khác nên dân đào mỏ
chuyên nghiệp vẫn còn lãi nên vẫn tiếp tục khai mỏ Bitcoin. Nhưng dù sao nhìn
vào các con số thống kê này chúng ta sẽ hiểu vì sao đã có nhiều nhận định khác
nhau đến thế về đồng tiền này – không ai chịu lỗ như thế để “đào” một đồng tiền
có khả năng mất giá sâu hơn nữa!
Những nhận định trái ngược
Cùng thời điểm Alan Greenspan đưa ra nhận định Bitcoin là
bong bóng đầu cơ, ngân hàng Bank of America lại tung ra một báo cáo dài 14
trang, tiên đoán một tương lai rực rỡ cho đồng tiền ảo này. Đây là hai thái cực
thường thấy mỗi khi có ai đó bàn về Bitcoin.
Trong khi đương kim chủ tịch Fed, Ben Bernanke cho rằng
Bitcoin có tiềm năng là đồng tiền ảo của tương lai thì ngân hàng trung ương Pháp
lại có những nhận xét không hay ho gì về nó khi cho rằng giao dịch bằng Bitcoin
không đáng tin cậy, đầy rủi ro. “Hệ thống này có thể sụp đổ bất kỳ lúc nào nếu
nhà đầu tư muốn thoát khỏi thị trường nhưng vẫn phải ôm nó vì thiếu thanh khoản”
– ngân hàng này nhận định. Ngược lại, báo cáo của Bank of America viết: “Chúng
tôi tin rằng Bitcoin có thể trở thành một phương tiện thanh toán cho thương mại
điện tử, cạnh tranh ngang ngữa với các phương cách chuyển tiền khác”. Ngân hàng
này tính toán và cho rằng giá thị trường của 1 Bitcoin đúng ra là chừng 1.300
USD/ 1BTC.
Báo chí cũng chia thành hai phe, ủng hộ và chê bai Bitcoin,
cả hai đều sôi nổi chẳng ai kém ai. Có tờ thì đăng tải cả hai dạng ý kiến. Một
bên cho rằng Bitcoin là đồng tiền của tương lai, dù bây giờ người ta chưa hiểu
hết nhưng cũng giống như ngày xưa người ta đâu đã hiểu hết Internet hay cuộc
cách mạng công nghệ thông tin. Phe này chủ trương nghe ngóng và quan sát chứ
không lên án nó vội bởi ngày xưa chính chủ tịch IBM từng nói thị trường thế giới
chỉ cần khoảng năm cái máy tính hay một ông khác nghi ngờ vì sao các gia đình
lại phải trang bị máy tính trong nhà làm gì!!! Bên kia cho rằng Bitcoin là cơn
sốt đầu cơ chẳng khác gì cơn sốt hoa Tulip ở Hà Lan vào thế kỷ 17. Thiên hạ đang
nhảy vào Bitcoin vì lòng tham nên giá của nó là giá ảo.
Tờ New York Times đăng một loạt bài về Bitcoin, chủ
yếu để chứng minh đồng tiền này trước sau gì cũng sụp đổ, rằng cơn sốt Bitcoin
được nuôi dưỡng bởi giới đầu cơ muốn tạo ra một phong trào như kiểu săn vàng
miền Viễn Tây nước Mỹ ngày xưa. Ai cũng hiểu như thế nhưng ai cũng nghĩ mình là
kẻ khôn ngoan, cứ nắm Bitcoin đợi giá lên thêm một chút và bán tống cho kẻ khờ
đến sau. Vấn đề ở chỗ bạn có thể chính là kẻ khờ đó mà không hề hay biết.
Ngược lại tờ Business Insider lại đăng một bài trong
đó tác giả kể quá trình anh ta thay đổi suy nghĩ về Bitcoin như thế nào. Từ chỗ
hoài nghi, chê bai và chế giễu, tác giả nay đã tin vào đồng tiền có sức sống tự
thân này và tiên đoán chẳng bao lâu người ta sẽ xài Bitcoin thay cho các loại
ngoại tệ mạnh khác.
Bitcoin là bong bóng đầu cơ
hay là đồng tiền của tương lai?
Thoạt tiên, rõ ràng Bitcoin là sản phẩm của giới tin học,
muốn tháo gỡ những ràng buộc truyền thống theo đúng tinh thần chống lại Phố
Wall. Nó được xây dựng trên những thuật toán tinh vi, có tiềm năng tự phát triển
thành một loại tiền ảo điện tử thành công. Nhưng như chính bản thân tác giả
Satoshi đã cảnh báo, dự án Bitcoin phải được phát triển dần dần để hoàn thiện
phần mềm và các quy tắc chi phối nó chứ làm người ta chú ý quá thì sẽ sớm giết
chết nó.
Bitcoin nổi tiếng quá sớm khi các nơi chấp nhận nó trong
giao dịch còn đếm trên đầu ngón tay. Phóng viên báo Time được tòa soạn
giao cho 1 Bitcoin với nhiệm vụ đi mua sắm đủ thứ quà cho mùa Giáng sinh bằng
đồng tiền này. Xoay sở cũng mua được, ví dụ một sợi dây chuyền (0,0998 BTC); một
đôi vớ (0,0206 BTC); một chai rượu vang (0,0402 BTC) và một máy chiếu hình lên
trần nhà (0,09537 BTC)... Mua trên mạng còn xoay xở tìm ra nơi bán, mua ngoài
đời thật thì hầu như bất khả thi. Kết luận của phóng viên báo Time: Có lý
do để cho rằng Bitcoin là đồng tiền của tương lai nhưng tạm thời tôi vẫn thích
tiền mặt sờ mó được hơn – trừ phi, sếp chi tiền như vụ mua quà!
Bitcoin cũng nổi tiếng quá sớm khi chưa làm sạch tên tuổi
quá khứ của mình. Trong lịch sử hình thành của mình, Bitcoin thường bị gắng với
những hành vi mờ ám như dùng tiền để mua ma túy, là phương tiện cho giới mafia
rửa tiền. Lẽ ra phải có thời gian để người ta xóa đi cái ấn tượng này khi
Bitcoin được dùng mua bán những mặt hàng bình thường trong cuộc sống (như đã
diễn ra gần đây).
Hiện nay Bitcoin đã không còn là sản phẩm của cộng đồng tin
học nữa; nó đã trở thành miếng mồi ngon cho giới đầu cơ, giới tài phiệt. Đây là
một điều rất mỉa mai vì cha đẻ của nó muốn Bitcoin ra đời để thoát khỏi bàn tay
kiểm soát của giới tài phiệt! Điển hình là anh em nhà Winklevoss, nổi tiếng nhờ
vụ tranh chấp với Mark Zuckerberg về chuyện ai đẻ ra ý tưởng làm Facebook, nay
là dân đầu cơ bitcoin chuyên nghiệp. Họ cho rằng giá Bitcoin còn tăng cả trăm
lần nữa và đã nộp đơn xin phép thành lập quỹ tín thác Bitcoin đầu tiên của thế
giới. Họ đã bỏ ra 11 triệu đô-la mua Bitcoin khi giá còn ở dưới mức 200 đô-la.
Hơn thế nữa, cơn sốt Bitcoin đã thúc đẩy sự ra đời hàng
loạt các trang web dụ dỗ người ta vào mua Bitcoin để kiếm lời. Hoạt động này mờ
mờ ẩn ẩn, là môi trường lý tưởng cho giới lừa đảo, chiếm đoạt tiền của người
ngây thơ muốn đổi đời nhờ đầu cơ vào Bitcoin. Dĩ nhiên vẫn có những sàn giao
dịch có uy tín, làm ăn đàng hoàng nhưng người bình thường làm sao phân biệt được
đâu là nơi có thể vào mua, đâu là nơi phải tránh xa. Bitcoin lại không được
chính phủ nào thừa nhận chính thức nên mọi tranh cãi, kiện tụng sẽ không được xử
lý.
Có lẽ đồng tiền này còn trải qua nhiều biến động thăng trầm
mãnh liệt hơn nữa rồi mới dần dần tìm ra vị thế thích hợp trong tương lai. Cứ
nghĩ sau này mỗi khi muốn đọc bài báo nào, người ta phải gõ vào một dãy số (tức
trừ một khoản tiền trong ví Bitcoin) để trả cho tòa soạn thì sẽ thấy tương lai
chắc chắn phải có một dạng Bitcoin nào đó.
Bitcoin và dân Trung
Quốc
Trung Quốc là một yếu tố rất lạ đối với Bitcoin. Những
tưởng nhà nước Trung Quốc sẽ cấm đoán hay ít nhất tìm cách quản lý đồng tiền ảo
này nhưng thực tế chính sách của Trung Quốc là một mặt cho rằng khó lòng thừa
nhận Bitcoin như một loại công cụ tài chính hợp pháp trong tương lai gần, mặt
khác lại để cho người dân mua bán Bitcoin thoải mái miễn sao phải tự chịu rủi
ro. Chỉ mới đến giữa tuần trước ngân hàng trung ương Trung Quốc mới bắt đầu cấm
các ngân hàng giao dịch Bitcoin vì cho rằng Bitcoin gắn với nhiều rủi ro, mang
tính đầu cơ và dễ bị kẻ gian trục lợi. Sau đó trang mạng Baidu (một dạng Google
của Trung Quốc) cũng ra thông báo ngưng nhận Bitcoin là phương tiện thanh toán
tiền mua nhạc từ trang này. Hiện nay dân Trung Quốc chiếm 62% khối lượng giao
dịch Bitcoin toàn cầu (bằng nhân dân tệ), mà nhiều nguồn tin cho rằng chủ yếu để
tìm phương tiện chuyển tiền lậu ra khỏi Trung Quốc. Chính yếu tố này đã đẩy giá
Bitcoin lên cao trong tháng 11-2013.
Trước tiên phải nói về cái bẫy mà Trung Quốc tự đâm đầu
vào, về mặt phát triển kinh tế trong mấy chục năm qua. Nhìn một cách nào đó,
Trung Quốc tự nguyện đóng vai trò công xưởng khổng lồ, sản xuất đủ loại hàng hóa
cho cả thế giới, tiêu tốn nhân lực, vật lực và phá hủy môi trường. Lẽ ra đổi
lại, Trung Quốc phải nhập hàng hóa từ các nước trên thế giới để người dân tiêu
dùng trong một nền thương mại cân bằng. Nhưng không, Trung Quốc hiện đang xuất
siêu với nhiều nước, nhất là Mỹ. Điều đó có nghĩa Trung Quốc bán hàng cho Mỹ và
ôm một đống đô-la Mỹ về, không biết xài vào việc gì trừ cất giữ làm dự trữ ngoại
hối! Dân Trung Quốc lao động cực nhọc để sản xuất hàng hóa cho thế giới tiêu
dùng còn bản thân họ dường như giàu có hẳn lên nhưng thật ra chỉ giàu trên giấy
tờ.
Nhưng ngày nay người dân Trung Quốc, đặc biệt là giới nhà
giàu, không còn chịu cảnh giàu trên giấy tờ như thế nữa. Họ đang tìm mọi cách để
chuyển tài sản ra nước ngoài, để “hiện thực hóa” cái thịnh vượng của họ thành
những món họ có thể sờ mó được. Bitcoin đang đóng vai trò đồng tiền ảo lý tưởng
giúp họ thực hiện quá trình chuyển dịch này. Trong giao dịch chuyển đổi Bitcoin
ra ngoại tệ khác thì nhân dân tệ luôn đứng đầu, chiếm 62% trong khi đô-la Mỹ chỉ
chiếm 37% và euro thì chưa đến 2%, theo số liệu của BitcoinAverage.
Theo các nhà phân tích, Trung Quốc rất “cay” việc Mỹ cứ in
tiền thoải mái làm họ ôm một đống đô-la Mỹ mà cứ lo nó mất giá. Tự nhiên có một
đồng tiền giúp họ khỏi lệ thuộc vào đồng đô-la thì chắc chắn họ sẽ không chống
đối mà sẽ nghiên cứu, quan sát nó để tận dụng cơ hội. Một lý do khác nữa là dân
Trung Quốc tham gia “khai mỏ” Bitcoin ngày càng nhiều, kể cả những cơ sở chuyên
nghiệp ở Hồng Kông.
Bitcoin và dân Việt
Nam
Mặc dù báo chí Việt Nam chưa nói gì nhiều đến đồng tiền ảo
Bitcoin, hoạt động liên quan đến Bitcoin ở Việt Nam có cả hai mảng: “khai mỏ” và
mua bán. Về mua bán thì ngay cả trang web giao dịch Bitcoin lớn của quốc tế là
blockchain.info cũng đã có phần tiếng Việt dành cho dân Việt Nam muốn mua bán
Bitcoin qua mạng. Các trang toàn bằng tiếng Việt hoạt động từ nước ngoài hay từ
bên trong Việt Nam cũng đã có. Giá cả cũng bất chừng, thường cao hơn ở nước
ngoài, có lẽ do độ rủi ro cao hơn; chênh lệch mua bán cũng cao, ví dụ giá mua
21,5 triệu đồng một Bitcoin thì giá bán lên đến 25,3 triệu đồng. Theo quảng cáo
trên các trang này, người mua có thể chuyển khoản tiền vào các tài khoản ngân
hàng trong nước như Vietcombank hay Đông Á để mua Bitcoin. Đặc biệt trang web
mua bán Bitcoin trực tiếp bằng tiền mặt cũng có phần dành cho các địa điểm trong
Việt Nam như TPHCM hay Hà Nội. Thử chọn TPHCM thì thấy ba nhân vật sẵn sàng bán
Bitcoin bằng tiền mặt, hẹn nhau giao dịch ở quận 1 và quận 3. Không có gì bất
ngờ nếu thời gian tới nở rộ các đại lý mua bán Bitcoin cho các trang web nước
ngoài và cũng có thể xảy ra chuyện lừa đảo như từng xảy ra ở nhiều nước khác.
Về mảng “khai mỏ” Bitcoin thì có vài ba diễn đàn chuyên về
đề tài này. Dân “khai mỏ” bày nhau cách mua máy mạnh nhất, cách lắp đặt máy sao
cho có hiệu quả nhất, kể cả việc dùng quạt để tản nhiệt... Điều này có vẻ dân
Việt Nam đi sau các nước lân cận như ở Hồng Kông Trung Quốc có những trung tâm
chuyên khai mỏ, dùng máy chuyên nghiệp. Đa phần dân khai mỏ Việt Nam đăng ký góp
sức (pool) với các nhóm khai mỏ chuyên nghiệp nước ngoài chứ không ai đứng ra
khai mỏ một mình.
Có lẽ quyết định đúng đắn nhất với Bitcoin cho đến thời
điểm này là chờ để xem diễn biến ra sao chứ không bị cuốn vào cơn sốt đầu cơ
Bitcoin đầy rủi ro.
Box:
Chúng ta đều đã biết Bitcoin là một loại tiền ảo, thế nhưng
bất cứ lúc nào báo chí đăng tin bài về đồng tiền này đều thấy dùng hình minh họa
là một đống tiền xu, ghi rõ Bitcoin, nhìn rất đẹp và rất thật. Chúng là gì, đồ
thật hay đồ giả?
Loại đồng xu Bitcoin này do anh chàng Mike Caldwell làm ra
và chào bán trên trang web Casascius. Cách làm là yêu cầu bất kỳ ai có tiền
Bitcoin trong ví ảo, cứ gởi cho Caldwell, anh này sẽ đúc đồng xu, bên trong khắc
dãy mã số bí mật dùng để mở ví mà xài. Dãy mã số này nằm đằng sau một băng giấy
bảo mật gỡ ra xem coi như không còn “gin” nữa. Đồng tiền xu Bitcoin như trong
hình vì vậy chủ yếu là để làm kỷ niệm vì chỉ cần xài một lần coi như mất gin rồi
thì không còn giá trị gì nữa.
Anh chàng này tính tiền công đúc Bitcoin chừng 50 đô-la mỗi
đồng. Mệnh giá mỗi đồng thì tùy, từ 1 Bitcoin đến 10, 25, 100, và 1000 Bitcoin.
Trước nay anh ta đúc được 90.000 đồng thì bị chính quyền Mỹ buộc dừng vì họ cho
là anh chàng này đang chuyển ngân mà không có giấy phép.
Bitcoin: Ảo hay
thật?
(Bài đăng trên báo Thanh Niên)
Bitcoin đã trở thành một đề tài nóng từ khi giá của một
bitcoin vượt mốc 1.000 đô-la vào gần cuối tháng 11-2013 trong khi đầu tháng giá
của nó chỉ là 215 đô-la và đầu năm chỉ là 13 đô-la. Hàng trăm bài báo nói về nó
đều dành chừng một phần ba để giải thích nó là gì nhưng có lẽ độc giả những bài
đó đọc xong cũng vò đầu bức tai chưa hiểu. Để cho đúng bài bản, chúng tôi cung
cấp phần giải thích đó ở hộp (box) bên dưới nhưng nên nhớ sự mơ hồ
về Bitcoin là một phần nguyên do tại sao nó hấp dẫn mọi người đến thế. Cứ thử
tưởng tượng chúng ta giải thích như thế nào đây cho một người ở năm 1975
Internet là gì – dù có nói cặn kẽ đến mấy ắt người đó cũng khó lòng hình dung
ra. Có lẽ người bình thường như chúng ta cũng không cần hiểu cách Bitcoin được
tạo ra, ai tạo ra nó mà chỉ cần nắm một số đặc điểm của Bitcoin.
Giá của nó đang dao động dữ dội. Có lẽ minh họa tốt
nhất cho điều này là câu chuyện được nhiều báo tường thuật. Anh chàng
Kristoffer Koch mua 5.000 Bitcoin với giá 27 đô-la vào năm 2009 rồi quên béng
nó mất. Nay sực nhớ ra thì số Bitcoin này đã có giá đến 850.000 đô-la (giá lúc
báo tường thuật) và Koch bèn bán một phần, đủ tiền mua được căn hộ ở Oslo, Na
Uy. Khỏe re.
Câu chuyện này và hàng ngàn mẩu tương tự đã tạo nên cơn sốt
đầu cơ Bitcoin làm giá của nó ngày càng tăng vọt. Cộng với tin đồn dân Trung
Quốc đang tìm mua Bitcoin để làm phương tiện chuyển tiền ra nước ngoài, việc
Thượng viện Mỹ nghe điều trần về nó, rồi Chủ tịch Fed Ben Bernanke úp mở về việc
công nhận nó như một sáng kiến tiền tệ - giá Bitcoin không tăng mới là chuyện
lạ. Chỉ có điều đây cũng sẽ là yếu huyệt của Bitcoin. Một đồng tiền mà ai nấy
đều muốn cất giữ, không đem ra xài thì chắc chắn nó không phải là đồng tiền đúng
nghĩa.
Tương lai của nó là điều đang tranh cãi. Các nhà
kinh tế thì ít khi nhất trí với nhau điều gì – bàn về tương lai Bitcoin càng
minh họa cho điều này. Một bên cho rằng Bitcoin là loại tiền tệ của tương lai
khi không ngân hàng trung ương nào kiểm soát được nó, không nước nào lạm dụng
chính sách tiền tệ để gây ra lạm phát. Bitcoin làm cho việc thanh toán trực
tuyến ngày càng dễ dàng, không tốn kém chi phí cho các bên trung gian như thẻ
tín dụng. Bitcoin sẽ làm cho nền kinh tế tri thức thật sự cất cánh khi người ta
có được phương tiện giao dịch lý tưởng, từ việc trả tiền để đọc một bài báo đến
góp tiền cho một dự án đầu tư đầy tiềm năng – tất cả chỉ bằng cái bấm chuột hay
lắc chiến điện thoại di động.
Bên kia thì cho rằng Bitcoin là cơn sốt kiểu nước hoa Thanh
Hương hay phong trào nuôi chim cút ngày xưa, là một sự đầu cơ trắng trợn, ai
cũng muốn xí phần nên bây giờ là giai đoạn bong bóng phìng ra, người sau trả
tiền cho người trước để nuôi cơn sốt Bitcoin thêm một thời gian nữa. Bitcoin
không có giá trị sử dụng mà chỉ có giá trị do những người trao đổi nó với nhau
gán lên – trước sau gì nó cũng sụp đổ và lúc đó, sự mất mát của người giữ nó sau
cùng sẽ rất lớn.
Hiện đang có nhiều nơi nhảy vào khai thác Bitcoin theo
đủ kiểu. Hàng loạt trang web đã được nhanh chóng đẻ ra để tận dụng cơn sốt
Bitcoin. Chúng ăn theo Bitcoin theo đúng từng lãnh vực. Đầu tiên là loại trang
mời tham gia cộng đồng “khai thác” Bitcoin. Kế đến là loại mua bán Bitcoin mà
Việt Nam cũng đã có khá nhiều (cái hay là đa phần đều làm ra vẻ khó tham gia,
mua Bitcoin cũng không phải là chuyện dễ). Sau đó là các phần mềm để tự động hóa
hay đơn giản hóa các quy trình liên quan đến Bitcoin. Lời khuyên của các chuyên
gia từ nhiều nguồn là người dùng hãy thận trọng khi giao dịch với các trang web
này. Cũng còn một loại nữa là các nơi đang tìm cách cho ra đời các loại tiền ảo
tương tự như Bitcoin, loại này thì càng cần phải cảnh giác hơn nữa.
Bitcoin thường bị gán với các hoạt động mờ ám. Bởi
khả năng giữ bí mật cho mọi giao dịch, Bitcoin là đồng tiền lý tưởng cho giới
rửa tiền, giới mua bán ma túy. Thật vậy, trước khi Bitcoin trở thành cơn sốt,
giao dịch Bitcoin chủ yếu là với trang web The Silk Road, là nơi bán tân dược
không có phép. Tuy nhiên trong thực tế hiện nay mọi giao dịch liên quan đến
Bitcoin đều được ghi lại chi tiết trong cuốn sổ “block chain” mà bất kỳ ai cũng
có thể truy cập cho nên nói Bitcoin là phương tiện rửa tiền là không chính xác.
Chỉ có điều dân xài Bitcoin thường có tư tưởng phi chính phủ, chống lại mọi sự
kiểm soát, ủng hộ cho tự do tuyệt đối nên chung quanh nó mang màu sắc “phi chính
thống”.
Nói tóm lại cái thúc đẩy Bitcoin ban đầu có thể là sự chống
đối hệ thống ngân hàng chính thống, trong bối cảnh khủng hoảng tài chính bộc lộ
lòng tham của giới tài phiệt. Cộng đồng Bitcoin ban đầu có thể có mong muốn xây
dựng một đồng tiền ảo “phi chính phủ” thật sự. Nhưng cái thúc đẩy Bitcoin hiện
nay là lòng tham của các bên tham gia, tương tự như làn sóng đi tìm vàng ở nước
Mỹ thời xưa. Trong bối cảnh đó, Bitcoin đúng ra là một thứ tài sản ảo hơn là
tiền tệ ảo.
Nên có thái độ như thế
nào?
Lịch sử đã cho thấy tiền luôn luôn là công cụ của chính
quyền. Khả năng in tiền (dù trực tiếp như ngày xưa hay gián tiếp như hiện nay)
đều là một sức mạnh mà không một chính phủ nào muốn để lọt vào tay ai khác. Vì
thế cho dù các chính phủ hiện nay có nêu quan điểm như thế nào đi nữa, chắc chắn
họ sẽ tìm cách ngăn cản Bitcoin trong tương lai nếu nó đe dọa đến khả năng in
tiền của ngân hàng trung ương nước họ.
Tiền lúc nào cũng có đủ ba chức năng: phương tiện thanh
toán, đơn vị kế toán, lưu trữ giá trị. Bitcoin chưa trở thành phương tiện thanh
toán dễ dàng nên chưa phải là tiền tệ thật sự. Cái nguyên tắc vật thay thế phải
tốt hơn vật nó thay thế thì mới có cơ may phát triển đã không áp dụng được với
Bitcoin. Các loại tiền tệ ngày nay vẫn hữu dụng hơn rất nhiều lần so với Bitcoin
thì không lý gì nó có khả năng thay thế tiền thật. Bitcoin có giá trị khi người
dùng cho là nó có giá trị - cái giá trị này không được ai bảo chứng cả. Vì thế
tương lai của Bitcoin luôn luôn hàm chứa sự bất định, sự rủi ro mất trọn giá trị
rất lớn.
Tuy nhiên Bitcoin có vai trò của nó. Nó là hồi chuông cảnh
tỉnh cho các nước cứ sử dụng quyền in tiền để dùng nó như một sắc thuế đánh lên
đầu người dân thông qua lạm phát. Nó là tiền đề cho những loại tiền tệ mới ra
đời, nơi quyền lực kiểm soát tiền tệ được chia đều giữa người dân và chính quyền
để không ai lợi dụng được ai. Nó là một hình thức thúc đẩy cạnh tranh với giới
chức thẩm quyền: nếu anh không làm tốt vai trò của anh, tôi sẽ có cái để thay
thế. Nên nhớ Bitcoin ra đời cùng với sự bùng nổ khủng hoảng tài chính toàn cầu
vào năm 2008 – và đó không phải là điều ngẫu nhiên.
Box
Bitcoin là
gì?
Cuối năm 2008 một nhân vật hay một nhóm người dưới cái tên
Satoshi Nakamoto xuất bản một công trình nghiên cứu về một hệ thống tiền tệ điện
tử không cần thông qua ngân hàng, tạo nền tảng cho sự ra đời của Bitcoin. Nếu
tiền ảo là thông tin thì nguy cơ đầu tiên là người dùng cứ dùng đi dùng lại một
món tiền để mua hàng, theo kiểu cắt dán thông tin. Chỉ có thể ngăn chận điều này
bằng cách lập nên một hệ thống sổ sách ghi chép mọi giao dịch nhưng như vậy thì
cần một bên thứ ba làm trung gian, chẳng khác gì một ngân hàng trung ương.
Bitcoin loại bỏ bên thứ ba này bằng cách công khai sổ cái ghi chép này, ai cũng
có thể lấy về xem.
Dùng hệ thống máy tính ngang hàng, những người tham gia vừa
tạo ra Bitcoin vừa dùng máy tính để ghi lại hết mọi giao dịch của các đồng
Bitcoin này trong một cuốn sổ cái ghi chép nói trên gọi là “block chain”. Mỗi
khi có người gởi Bitcoin từ địa chỉ của mình đến một nơi khác, anh ta tạo ra một
chữ ký gắn vào cuối giao dịch, tất cả đều kèm vào cái “block chain”chung. Những
người tình nguyện dùng máy mạnh để xử lý các giao dịch này và ghi vào sổ thì
được thưởng Bitcoin, là cái mà các báo thường dùng từ “khai mỏ” (mining) để miêu
tả.
Hiện nay cứ mỗi 10 phút thì sổ “block chain” được cập nhật
một lần và máy nào hên giành được quyền cập nhật đó thì được nhận 25 Bitcoin. Đó
là quá trình tạo ra Bitcoin. Các thuật toán tạo ra Bitcoin được viết sao cho
ngày càng khó để việc tạo ra Bitcoin ngày càng phức tạp, đòi hỏi máy xử lý ngày
càng phải mạnh hơn. Tổng số tiền Bitcoin tạo ra theo cách này tối đa là 21 triệu
Bitcoin (dự đoán là vào năm 2140). Cho đến nay đã có 11 triệu Bitcoin đang lưu
hành
Bitcoin thực chất là một dãy con số và chữ cái như một địa
chỉ (ví dụ 1DTAXPKS1Sz7a5hL2Skp8bykwGaEL5JyrZ). Bạn sở hữu một Bitcoin có nghĩa
bạn nắm trong tay một mật mã gắn với địa chỉ này, cho phép bạn truy cập vào cuốn
sổ cái “block chain” để xác định trị giá của nó. Bạn trả tiền cho một người hay
một nơi nào đó có nghĩa bạn báo cho “block chain” bạn sẽ chuyển giao bao
nhiêu... Hiện nay đã có những phần mềm cài lên điện thoại di động cho phép dùng
màn hình quét một hình mã vạch để nhập tự động địa chỉ này và tự động hóa quy
trình giao dịch – gọi là ví tiền (wallet). Và vì sổ cái “block chain” được cập
nhật 10 phút một lần nên giao dịch của bạn cũng thường phải chờ cả 10 phút mới
được chấp nhận.
Box
Giao dịch với Bitcoin như
thế nào?
Với người bình thường, ít ai nghĩ đến chuyện dùng máy tính
tham gia vào công đoạn “khai mỏ” Bitcoin. Họ dùng cách đơn giản hơn là mua nó.
Hiện nay đã có rất nhiều trang web (kể cả ở Việt Nam) chuyên giao dịch Bitcoin
(như blockchain.info). Bạn vào đăng ký tài khoản và được cấp một cái ví
(wallet), sau đó chuyển tiền từ tài khoản ngân hàng vào để mua Bitcoin (như ở
Mt. Gox). Có Bitcoin rồi thì cứ dùng nó mà thanh toán ở bất kỳ nơi nào chấp nhận
loại tiền ảo này. Thật ra cho đến nay vẫn có rất ít nơi chấp nhận Bitcoin dù con
số này đang tăng nhanh (nổi bật có dịch vụ tạo trang blog WordPress hay hãng du
hành không gian Virgin Galactic, và nhiều sòng bạc trực tuyến). Mỗi Bitcoin được
chia nhỏ thành nhiều phần, nhỏ nhất là 0.00000001, gọi là một Satoshi.
Nhiều nơi cũng đã lắp đặt một dạng máy đọc Bitcoin, tức một
máy tính kết nối với hệ thống mạng Bitcoin. Ai mua hàng, có thể dùng điện thoại
di động đã cài ví Bitcoin để quét hình mã vạch và trả tiền.
Lúc Bitcoin mới ra đời, một nhà lập trình ở Mỹ tên Gavin
Andresen mua 10.000 bitcoin với giá 50 đô-la rồi lập ra một website tên Bitcoin
Faucet để biếu không bitcoin cho bất kỳ ai quan tâm. Một nhà lập trình khác tên
Laszlo Hanyecz ở Florida được xem là người đầu tiên sử dụng Bitcoin để mua hàng.
Lúc đó anh này bỏ ra 10.000 bitcoin để mua hai chiếc bánh pizza (anh ta gởi
bitcoin cho một người tình nguyện tham gia ở Anh, người này gọi điện cho nơi bán
pizza đọc số thẻ tín dụng để thanh toán). Số bitcoin này bây giờ tương đương hơn
10 triệu đô-la!
Bitcoin - 1
Bitcoin là
gì?
Trước khi tìm hiểu đồng tiền ảo
Bitcoin mà giá trị có lúc gần bằng 1 ounce vàng là gì, có lẽ cần nhớ lại bối
cảnh tình hình kinh tế thế giới năm 2008, năm Bitcoin chuẩn bị ra đời. Năm 2008,
khủng hoảng tài chính thế giới nổ ra ở Mỹ bắt nguồn từ lòng tham của giới ngân
hàng cho vay bừa bãi lại đẻ ra các sản phẩm tài chính đầy rủi ro. Ngay sau đó
chính phủ các nước, nhất là nước Mỹ đã đổ ra hàng trăm, hàng ngàn tỷ đô-la để
cứu hệ thống tài chính mà thực chất là cứu các ngân hàng khỏi sụp đổ. Dù bằng
phương tiện nào, đồng tiền in ra để cứu hệ thống ngân hàng cũng là đồng tiền
đóng thuế của người dân.
Nhu cầu cho một đồng tiền
ảo
Cộng đồng tin học, nhất là cộng
đồng những người làm trong ngành mã hóa, thường là những người theo chủ thuyết
tự do, họ phản đối bất kỳ hình thức kiểm soát nào của chính quyền. Bối cảnh
khủng hoảng tài chính nói trên càng làm họ chống đối vai trò của chính phủ và
một trong những ước mơ của họ là sáng chế ra một đồng tiền ảo, tránh được mọi sự
kiểm soát của nhà nước, trở thành một phương tiện giao dịch trong cộng đồng với
nhau, không chịu chia sẻ lệ phí cho nhà băng nào, không phải trừ phần trăm hoa
hồng cho bên phát hành thẻ tín dụng nào.
Ngày 1-11-2008, một nhân vật
trước đó chưa ai nghe tên là Satoshi Nakamoto đã đưa lên mạng cộng đồng mã hóa
một bài nghiên cứu, miêu tả cách thức tổ chức, vận hành của một đồng tiền ảo như
thế dưới cái tên Bitcoin.
Trước đó mọi nỗ lực tung ra đồng
tiền ảo đều thất bại và một trong những lý do là tình trạng một đồng bị người
chủ sử dụng nhiều lần. Tiền ảo là thông tin, chạy tự do trên Internet thì lấy gì
để ngăn chận một người tiêu đi tiêu lại cùng một đồng anh ta có được. Cách duy
nhất là mọi giao dịch phải thông qua một tổ chức trung gian có nhiệm vụ xác nhận
giao dịch và ghi nhận đồng tiền đó đã tiêu vào việc đó. Nhưng như thế cũng đồng
nghĩa với việc thừa nhận một dạng ngân hàng trung ương kiểm soát mọi giao dịch
và ý nghĩa của đồng tiền ảo xem như bị triệt tiêu.
Sáng kiến của Satoshi Nakamoto
là thay vì một tổ chức thứ ba, anh đề nghị mọi giao dịch đều ghi vào một cuốn sổ
cái, sổ này ai tham gia cũng giữ một bản chứ không giao cho tổ chức riêng lẻ
nào. Cuốn sổ cái này gọi là “block chain” (nay dung lượng đã lên đến trên 11GB
mà người nào tham gia mua bán Bitcoin đều phải tải về máy) sẽ được cập nhật 10
phút một lần. Cộng đồng những người làm mã hóa sẽ tự nguyện tham gia cập nhật
các giao dịch bằng cách chạy một phần mềm chuyên dụng, đổi lại họ sẽ được thưởng
bitcoin, nhờ thế đồng bitcoin sẽ sinh sôi nảy nở (quy trình này gọi là khai mỏ -
mining).
Để đồng tiền không sinh ra quá
nhanh, đã có những quy định được đặt ra. Ghi nhận các giao dịch vào sổ cái là
chuyện đơn giản, để tương xứng với việc thưởng bitcoin cho người tham gia ghi
lại các giao dịch, máy tính của họ phải đồng thời giải các bài toán phức tạp gắn
với các giao dịch này, ai giải được và ghi nhận thành công sau mỗi 10 phút sẽ
được thưởng 50 bitcoin. Càng nhiều người tham gia thì mức độ phức tạp của các
bài toán sẽ tự động tăng lên. Ngoài ra, phần thưởng sẽ bị cắt còn một nửa cứ sau
mỗi 210.000 lần thưởng, cho nên lúc đầu cứ 10 phút có 50 bitcoin được tạo ra
nhưng từ cuối năm trước chỉ còn 25 bitcoin. Dự tính đến năm 2017 chỉ còn 12,5
bitcoin và cuối cùng đến năm 2140, đồng tiền ảo này sẽ đạt giới hạn đỉnh của nó,
ở mức 21 triệu bitcoin, sau đó coi như không có thêm bitcoin nào nữa. Cho đến
nay đã có 11 triệu bitcoin được lưu hành, trị giá trên 13 tỷ đô-la Mỹ!
Thiên thời địa
lợi
Satoshi Nakamoto tự đẻ ra 50
bitcoin đầu tiên vào ngày 3-1-2009. Trong năm đầu tiên, hầu như không ai chú ý
đến nó nhưng dần dần người ta nhận ra tầm quan trọng của nó. Bitcoin không phụ
thuộc vào giới tài phiệt, cuốn sổ cái sẽ giúp loại trừ gian lận, việc tăng cung
tiền đã được định trước chứ không như đồng tiền thật, chính phủ nào muốn in bao
nhiêu đưa vào lưu thông cũng được, không ai một mình mà kiểm soát được nó, mọi
giao dịch đều phải công khai nhưng lại dưới dạng thông tin mã hóa nên hầu như
không tiết lộ danh tính của người sở hữu. Ngày 22-5-2010, Laszlo Hanyecz trở
thành người đầu tiên dùng 10.000 bitcoin để mua hai chiếc bánh pizza trị giá 25
đô-la (nay tương đương với 12 triệu đô-la!).
Đến tháng 2-2011, khi đã có trên
5 triệu bitcoin được tạo ra, trị giá của nó lần đầu tiên lên bằng 1 đô-la Mỹ.
Giá bitcoin từ đó dần dần tăng lên, đầu năm 2013 là 15 đô-la và đến tháng
11-2013 thì tăng vọt, đầu tháng chỉ mới chừng 200 đô-la/1 bitcoin thì đến cuối
tháng đã lên đến 1.242 đô-la/ 1 bitcoin. Nay nó lại giảm còn một nửa.
Sự bùng nổ giá trị đồng bitcoin
được cho là do nhiều yếu tố. Đầu tiên là do báo chí – các bài báo liên tục đưa
tin về bitcoin làm mọi người tò mò, ai cũng muốn sở hữu thử vài đồng bitcoin cho
biết. Thứ hai là giao dịch bitcoin giai đoạn đầu bùng nổ nhờ mạng lưới mua bán
tân dược trái phép và ma túy qua mạng – mua bằng bitcoin thì yên tâm không ai
biết, chẳng ai hay. Thứ ba là sự thừa nhận của một số giới chức có thẩm quyền
như Bộ Tài chính Đức công nhận Bitcoin là một đơn vị kế toán (1 trong 3 chức
năng của tiền tệ). Gần đây nhất là việc Thượng viện Mỹ nghe điều trần về nó và
nhiều giới chức tài chính kể cả Chủ tịch Fed Ben Bernanke cho rằng nó có tiềm
năng là đồng tiền ảo của tương lai.
Nhưng chính giới đầu cơ, kể cả
dân Trung Quốc đang tìm cách chuyển tiền bí mật ra nước ngoài, mới là yếu tố đẩy
giá Bitcoin lên nhanh như hiện nay. Đầu cơ Bitcoin đến từ hai phía. Thứ nhất là
mua Bitcoin để trông chờ nó lên giá và bán lại để hưởng lợi. Hiện nay dân Trung
Quốc chiếm 62% khối lượng giao dịch bitcoin toàn cầu (chính quyền Trung Quốc một
mặt cho rằng khó lòng thừa nhận bitcoin như một loại công cụ tài chính hợp pháp
trong tương lai gần, mặt khác lại cho phép người dân mua bán bitcoin thoải mái).
Có thể thoạt tiên cộng đồng tin học khi sinh ra Bitcoin không nghĩ đến ngày
chính giới tài phiệt lại nhảy vào sử dụng Bitcoin để làm công cụ kiếm ăn. Anh em
nhà Winklevoss, nổi tiếng nhờ vụ tranh chấp với Mark Zuckerberg về chuyện ai đẻ
ra ý tưởng làm Facebook, nay là dân đầu cơ bitcoin chuyên nghiệp. Họ cho rằng
giá bitcoin còn tăng cả trăm lần nữa và đã nộp đơn xin phép thành lập quỹ tín
thác bitcoin đầu tiên của thế giới. Họ đã bỏ ra 11 triệu đô-la mua bitcoin khi
giá còn ở dưới mức 200 đô-la.
Giới thứ hai là dân “khai
mỏ”bitcoin chuyên nghiệp. Trước đây cộng đồng tin học chỉ dùng máy tính bình
thường để làm việc ghi nhận giao dịch vào sổ cái. Nay đã có cuộc chạy đua trang
bị máy ngày càng mạnh để khai thác bitcoin, trong đó dân chơi trang bị cả dàn
máy chuyên dụng, đắt tiền, chạy suốt 24/24. Năng lực tính toán của tất cả các
máy tham gia chuyện này nay đã gấp 100 lần 500 siêu máy tính mạnh nhất thế giới.
Dân “khai mỏ” cho biết đầu tư kiểu này giờ đây không còn có lãi nữa trừ phi tìm
được nguồn điện miễn phí hay giá cực rẻ.
Ngoài ra ăn theo bitcoin còn có
hàng ngàn trang web lập ra để chuyên mua bán bitcoin qua mạng, loại này ở Việt
Nam cũng đã có khá nhiều. Cũng có những trang web bán công cụ phái sinh dựa vào
sự lên xuống của giá bitcoin. Nói chung làn sóng đầu cơ đang sôi nổi và chưa có
dấu hiệu sụp đổ, bất kể giá cả của nó lên xuống bất thường với độ giao động cực
lớn, bất kể những cảnh báo của các nhà kinh tế và những tờ báo lớn. Tương lai
của Bitcoin như thế nào, chưa ai biết. Nhưng chắc chắn chúng ta sẽ còn phải nghe
đến nó nhiều trong năm nay và năm tới.
Bí ẩn chung quanh cha đẻ
Bitcoin
Nhiều người nay đồng ý nhân vật
được xem là cha đẻ bitcoin - Satoshi Nakamoto không phải là một con người thật
(Satoshi tiếng Nhật có nghĩa là khôn ngoan). Có người cho rằng đây là một cách
viết tắt tên bốn tập đoàn công nghệ (SAmsung, TOSHIba, NAKAmichi, and MOTOrola);
có người cho rằng đây là một nhóm người, có thể là của Google hay của Cơ quan An
ninh Quốc gia của Mỹ. Các phỏng đoán này dựa trên sự tinh vi của cơ chế Bitcoin
mà một người khó lòng nghĩ ra; những ai liên lạc với Satoshi qua email đều được
hồi đáp nhưng cứ hai tuần mới trả lời một lần bằng thứ tiếng Anh hoàn hảo. Ngày
5-12-2010 khi cộng đồng bitcoin kêu gọi Wikileaks chấp nhận tiền quyên góp bằng
bitcoin, Satoshi can ngăn, với lập luận rằng dự án phải được phát triển dần dần
để hoàn thiện phần mềm chứ làm người ta chú ý quá thì sẽ sớm giết chết nó. Bảy
ngày sau anh ta biến mất, không để lại một dấu vết nào nữa. Thế nhưng bitcoin đã
bắt đầu cuộc sống riêng của nó bất kể Satoshi.
--------------------
Chủ tịch nước Trương Tấn Sang và phu nhân dâng hương tại chùa Trấn Quốc